विचारलाई साधारण रुपले परिभाषा गर्दा मनन चिन्तन अथवा सोच नै भन्ने कुरा बुझीन्छ । तर यसलाई समालोचकीय दृष्टिकोणले विश्लेषण गर्ने हो भने अनेकौ अर्थहरु लाग्छन् । विचारलाई म वास्तवमा प्रष्ट विचारको रुपमा प्रस्तुत गर्न चाहन्छु किनभने प्रष्ट बिचारले मात्र सम्भावनाहरु धेरै बोकेका हुन्छन् । हरेक दिन भावनामा टुसाउँने कलिला विचारहरुलाई सहि र साँचो ढङ्गले मूर्त विचारको रुपमा उभ्याउँन सधै र्इच्छा जागेर आउँछ । र त्यसलाई राम्रो बिचार बनाउँनको लागि धेरै चिन्तन मनन् गर्न थाल्छु । तर यसरी चिन्तन मनन् गर्दा पनि कहिले कहि विचारहरु फोस्रो सोच भएर हराउँछन् । मिथ्या कल्पना जस्तै मात्र वनेर जान्छन् । मानौ मंसीरको दाईंमा धानको थुप्रोबाट नाङलोले भूस हम्काएर उडाए जस्तै । तर कुनै न कुनै प्रकारको बिचारले एउटा स्वरुप लिन्छ मस्तिष्कमा तव त्यहि विचारसँग सम्मोहित भैदिन्छु । जस्ले निश्चित निष्कर्षका कुराहरु सोच्न बाध्य तुल्याउँछ । साधारण खालको बिचार किन नहोस् कटिवद्ध लाग्न आव्हान गर्छ । र ती विचारहरुलाई लक्ष्य बनाउँन तम्सदा हृदयको कुनामा शंका उपशंकाहरु रोपीन्छन् । किनकि मेरो जस्तो साधारण विचारलाई कस्ले अनुशरण गरि देला भनेर । तर पनि हरेक दिनमा नुतन विचारहरु जन्मेकै हुन्छन् । तिनै बिचारहरुले र्स्पर्श गर्दा मनहरु त्यसै झंक्रित भैदिन्छन् । विचार जस्तोसुकै भए पनि अन्तर लक्ष्य हो । बिचारले अङ्गाल्दा हुने मानसिक विचलन अरुलाई पनि हुन्छ कि भनेर जान्न मेरा एक घनिष्ट मित्रसँग छलफल गर्ने विचार गरे । अचानक उहि मित्रसँग भेट हुँदा उनले नै विचारका कुराहरु वीजारोपण गरे । जस्ले गर्दा बिचारलाई प्रस्तुत गर्न अजिङ्गरको आहारा दैवले जुराउँछ भने झै भयो । आफूले जानेका र सोचेका विषयलाई तेर्स्याउन सजिलो भयो । तर्सथ विचार भनेको के हो त - भनेर सोध्ने मौका उम्काइन । मेरो प्रश्नले साथीलाई केहिक्षण निधार खुम्च्याउन वाध्य गरायो । उनको चम्किलो मुहार देखेपछि म निक्कै आशावादी भए । किनभने विचारको कुराले अन्य नयाँ बिचार जन्मने छेकछन्द देख्न थाले । अन्तत उनले बिचारको परिभाषा दिदै फाइदा र वेफाइदा सम्मका कुरा निकाले । त्यसपछि मलाई थाहा भयो कि विचार साधारण होस् या महान त्यो वास्तवमा आफ्नै प्रकारको महत्व हुन्छ । तसर्थ विचारका विषयलाई वहसमा ल्याउँन निक्कै लालायित भए । किनभने कार्ल मार्क्स ,भ्लादीमीर लेलिन,माओ,सुकरात,फ्रायड,डेरीडा आदी बिचारकहरु सुरुमा अवश्य पनि प्रकाण्ड विद्वान थिएनन् हामी जस्तै साधारण नै थिए । उनीहरुले आफ्नो बिचारलाई समयसापेक्ष विश्लेषण गर्दै अगाडी बढी रहे जस्ले गर्दा आज उनीहरुको बिचार माननिय भएको छ । यसरी बिचारमा महत्वकांक्षा र प्रेरणा भयो भने त्यसले मानिसको जीवनलाई ठुलो सहयोग पुर्याउँदछ । विचारलाई बिचारको रुपमा उभ्याउँन विचारका राम्रा पक्षहरु जान्न जरुरी हुन्छ । अथवा बिचारलाई बहुपक्षले सोच्नु पर्दछ । त्यसैले होला विचारका विचारणीय कुराहरु जान्नको लागि पुस्तकालय धाउँने गरेको छु जहाँ बिचारका ठेलिहरु राखिएका हुन्छन् । त्यहि बिचार जान्न विभिन्न सभागोष्ठी देखि र्सवसाधारणको भेला सम्म पुग्ने गरेको छु । जहाँबाट विचारलाई अलिकति भए पनि विशुद्ध चिन्तनमा परीणत गर्न सकुँ भनेर । हरेकले लिएको बिचार प्रष्ट रुपले समाजमा आउँन नसक्दा अन्तरसोच मात्र बन्न पुगेको हो । विचारलाई आविष्कारले जोडेर वैज्ञानिकता तुल्याउँनु वास्तवमा चानचुने कुरा अवश्य होइन ।
विचार भनेको कुनै योजनाको अवधारणा जस्तै हो । यो देशसँग जोडिएको हुन्छ देश भित्रको समाज र मान्छेहरुसँग प्रत्यक्ष गासीएको हुन्छ । हामी सोच्छौ विचार महान व्यक्तिले मात्र लिनर्ुपर्छ तर विचार हरेकले लिनु पर्छ । किनभने बिचारले व्यक्तित्व देखि व्यावहार सम्म जोडेको हुन्छ । विचारले नै देशलाई माथी पुर्याएको हुन्छ । हरेक देशमा बिचारकहरुले समाजको दुर्गति हटाउँन सोच्ने गरेका छन् । एकताका कुरौटे दार्शनिक सुकरातलाई ग्रीसका मानिसहरुले पागल भनेका थिए । उनी सत्यको पक्षमा सधै कुर्लन्थे वकालत गर्थे यहि देखेर मानिसहरुले पागल सम्झेका हुन् । वास्तवमा उनी पागल थिएनन् महान बिचारक थिए दार्शनिक थिए । त्यसैले सुकरातलाई सत्यको प्रतीकको रुपमा लिने गरिन्छ । सत्यको अस्तित्व कहिल्यै समाप्त हुदैन । विचार सधै सत्य र साश्वत हुन्छ । यदि मानिसमा दुरदर्शि विचार भएनन् भने समाज सभ्यता तिर लम्कन सक्दैन । आजसम्म हामीले हि“डेका वाटाहरु कुनै न कुनै विचारले प्रेरित छन् । र प्रेरित हुनु पर्छ । विचार एउटा पथ भएकोले हिड्न हामीलाई सजिलो गराउँदछ । त्यसैले बिचारहरु पछ्याई रहेका हुन्छौं । विचारले अद्भूत कुराको सिर्जना गर्छ र त्यसले रमणीय संसारको आभा भर्दछ । विचारले सिर्जना मात्रै गर्दैन त्यसले संहार पनि गरेको छ । पहिलो र दोश्रो विश्वयुद्ध यिनै बिचारहरुको वैमान्यस्यताले निम्त्याएका हुन् । विचारलाई सहि सदुपयोग नगर्दा बिचारले नै दुर्घटना वा दुर्गति निम्त्याउँछ । जसले निर्दोष मानिसहरुको जीवनलाई लुटि रहेको हुन्छ । समयको कालचक्रले निम्त्याएको भयानक पलहरु भनेका वेग्लै पक्ष हुन् । मानव,पशुप्राणी र वनास्पति सवै प्रकृतिको नियन्त्रणमा हुन्छ । तर मानिसहरुले प्रकृतिलाई नियन्त्रणमा लिन खोज्दा ठुल्ठुला दुर्घटनाहरु भएका छन् । आज पनि हामी युद्ध व्यहोरी रहेकाछौं । ती सवै विचारहरुको रङ्ग नमिल्नुले हो । वास्तवमा विचारले नै युद्ध र शान्तिको दुर्इ पाटा वोकेको हुन्छ । हामीले लिनु पर्ने विचार भनेको सकरात्मक बिचार हो । विचारले सही बिचारहरुको पहिचान गरेर त्यसको हातेमालोमा उनीनु उचित हुन्छ । विचारले दुर्गति निम्त्याएको अव कसैले हेर्न चाहदैनन् । हरेक मानिसलाई साङलो र स्पष्ट विचारको आवश्यकता छ । समाजको स्वरुप बदल्नको लागि यस्ता उच्च विचारहरु फलदायी हुन्छन् । सहयोगी विचारले मात्र देश र जनताको स्थिति बलियो बनाउँदछ । सहि सत्य बिचार लिएर अगाडी बढ्नु नै मानव धर्म हो ।
विचार भनेको कुनै योजनाको अवधारणा जस्तै हो । यो देशसँग जोडिएको हुन्छ देश भित्रको समाज र मान्छेहरुसँग प्रत्यक्ष गासीएको हुन्छ । हामी सोच्छौ विचार महान व्यक्तिले मात्र लिनर्ुपर्छ तर विचार हरेकले लिनु पर्छ । किनभने बिचारले व्यक्तित्व देखि व्यावहार सम्म जोडेको हुन्छ । विचारले नै देशलाई माथी पुर्याएको हुन्छ । हरेक देशमा बिचारकहरुले समाजको दुर्गति हटाउँन सोच्ने गरेका छन् । एकताका कुरौटे दार्शनिक सुकरातलाई ग्रीसका मानिसहरुले पागल भनेका थिए । उनी सत्यको पक्षमा सधै कुर्लन्थे वकालत गर्थे यहि देखेर मानिसहरुले पागल सम्झेका हुन् । वास्तवमा उनी पागल थिएनन् महान बिचारक थिए दार्शनिक थिए । त्यसैले सुकरातलाई सत्यको प्रतीकको रुपमा लिने गरिन्छ । सत्यको अस्तित्व कहिल्यै समाप्त हुदैन । विचार सधै सत्य र साश्वत हुन्छ । यदि मानिसमा दुरदर्शि विचार भएनन् भने समाज सभ्यता तिर लम्कन सक्दैन । आजसम्म हामीले हि“डेका वाटाहरु कुनै न कुनै विचारले प्रेरित छन् । र प्रेरित हुनु पर्छ । विचार एउटा पथ भएकोले हिड्न हामीलाई सजिलो गराउँदछ । त्यसैले बिचारहरु पछ्याई रहेका हुन्छौं । विचारले अद्भूत कुराको सिर्जना गर्छ र त्यसले रमणीय संसारको आभा भर्दछ । विचारले सिर्जना मात्रै गर्दैन त्यसले संहार पनि गरेको छ । पहिलो र दोश्रो विश्वयुद्ध यिनै बिचारहरुको वैमान्यस्यताले निम्त्याएका हुन् । विचारलाई सहि सदुपयोग नगर्दा बिचारले नै दुर्घटना वा दुर्गति निम्त्याउँछ । जसले निर्दोष मानिसहरुको जीवनलाई लुटि रहेको हुन्छ । समयको कालचक्रले निम्त्याएको भयानक पलहरु भनेका वेग्लै पक्ष हुन् । मानव,पशुप्राणी र वनास्पति सवै प्रकृतिको नियन्त्रणमा हुन्छ । तर मानिसहरुले प्रकृतिलाई नियन्त्रणमा लिन खोज्दा ठुल्ठुला दुर्घटनाहरु भएका छन् । आज पनि हामी युद्ध व्यहोरी रहेकाछौं । ती सवै विचारहरुको रङ्ग नमिल्नुले हो । वास्तवमा विचारले नै युद्ध र शान्तिको दुर्इ पाटा वोकेको हुन्छ । हामीले लिनु पर्ने विचार भनेको सकरात्मक बिचार हो । विचारले सही बिचारहरुको पहिचान गरेर त्यसको हातेमालोमा उनीनु उचित हुन्छ । विचारले दुर्गति निम्त्याएको अव कसैले हेर्न चाहदैनन् । हरेक मानिसलाई साङलो र स्पष्ट विचारको आवश्यकता छ । समाजको स्वरुप बदल्नको लागि यस्ता उच्च विचारहरु फलदायी हुन्छन् । सहयोगी विचारले मात्र देश र जनताको स्थिति बलियो बनाउँदछ । सहि सत्य बिचार लिएर अगाडी बढ्नु नै मानव धर्म हो ।
No comments:
Post a Comment